Hoe richt je de openbare ruimte in zodat deze door de fietser als prettig ervaren wordt? Welke fysieke elementen dragen bij aan een positieve fietsbeleving? Hoe kun je een fietsroute zo inrichten dat meer mensen verleid worden om er (verder) te fietsen?
Dit zijn het soort vragen waar je als omgevingspsycholoog mee te maken krijgt, als een omgeving voor fietsers verbeterd of ontwikkeld moet worden. Complexe vragen; er zijn namelijk geen recepten te geven voor de ideale fietsomgeving…! Het hangt er namelijk maar net vanaf wie er gebruik (gaan) maken van de betreffende fietsomgeving en met welk doel, met welke ervaringen en achtergrond.
Laten we voor het gemak de route van IJburg naar het centrum van Amsterdam als voorbeeld nemen. Als je deze route dagelijks naar je werk aflegt, beleef je hem heel anders, dan wanneer je deze als toerist op een gehuurde fiets met een groep niet-Amsterdammers aflegt. In het laatste geval wordt je misschien door medefietsers op elementen in de omgeving gewezen, die je anders niet gezien zou hebben. Maar het kan ook zijn dat je druk aan t praten bent en daardoor juist heel weinig van de omgeving meekrijgt. Als je hard op weg bent naar je werk, heb je wellicht weinig oog voor je omgeving – hoewel je in je eentje niet afgeleid wordt. En als je met jonge kinderen fietst, die nog onzeker slingerend naast je fietsen, geeft dat weer een heel andere kijk op de omgeving, dan zie je vaak alleen nog maar obstakels en gevaren 😉
Een mens betreedt elke omgeving met de nodige bagage; als je een ooit tijdens het fietsen in een park negatieve ervaring hebt opgedaan, zul je je wellicht sneller onveilig voelen bij het verlaten van de Nesciobrug en het fietsen onder de onderdoorgangen.
Met andere woorden: het zijn niet alleen de fysieke kenmerken van de omgeving die onze beleving bepalen, maar ook de aanwezige informatie in onze hersenen en het doel waarmee we in die specifieke omgeving zijn. Onze beleving wordt mede gekleurd door 4 persoonlijke factoren:
1. Individuele verschillen
De bagage in onze hersenen – opgeslagen als eerdere ervaringen – bepaalt in hoge mate hoe wij een omgeving beleven. Denk maar eens aan je eigen ervaringen als je je in het drukke verkeer van een vreemde stad beweegt en de weg moet vinden, dat voelt heel anders dan wanneer je je door je eigen vertrouwde stad beweegt – zelfs als je daar de weg naar een nieuwe bestemming moet zoeken);
2. Situationele factoren
Hier gaat ’t om de vraag met welk doel of activiteit je je in een omgeving beweegt: als forens of recreant, als fietser, voetganger of automobilist?;
3. Sociale condities
Het maakt verschil of je ergens alleen bent, met z’n 2-en of in een bepaalde groep; in je eentje zal je je in een donker steegje sneller onveilig voelen, dan wanneer je hier met een groep vrienden bent. Al pratende merk je je omgeving soms nauwelijks op.
4. Culturele achtergrond
Ook onze achtergrond speelt een rol: wat zijn wij gewend in een omgeving te doen? Gebruiken we een park om te picknicken, doorheen te fietsen of te barbecuen en drinken we daar prosecco of een neut?)
In een plaatje ziet bovenstaande er zo uit:
Wil je dus iets zinnigs kunnen zeggen over wat een fietsomgeving aantrekkelijk maakt, zul je eerst moeten weten met welk soort fietsers je te maken (wilt) hebben. Je moet je dan dingen afvragen als: gaat het om een recreatieve route, of om woon-werkverkeer? Gaan er kwetsbare groepen (ouderen/ kinderen) gebruik maken van de route? Welke fietsbehoeften passen bij de doelgroepen van je route?
Maarrr zelfs hiermee is nog niet het hele verhaal verteld… Voordat je uitspraken kunt doen over de fysieke omgevingskenmerken die het fietsen op de ene route aantrekkelijker maken dan op de andere, moet je natuurlijk eerst nagaan wat mensen doet besluiten om op de fiets te stappen – in plaats van de auto, (elektrische) Car2go, of tram te pakken).
De initiatiefnemers van de IJburgse burgerinitiatieven Ring-Ring en Fiets je Blij hebben heel goed begrepen hoe het zit met motivatietheorieën en beslismodellen!
Nieuwsgierig geworden? Lees over 2 weken waarom met dit soort initiatieven mensen zijn aan te zetten tot beweging in de buitenlucht!
Camilla Meijer – Sociaal-Ruimtelijke projecten vanuit omgevingspsychologisch perspectief
//